Longarts Paul Baas: gestaag beter vooruitzicht voor patiënt met asbestkanker

Op het European Lung Cancer Congress 2023 werd de jaarlijkse Heine Hansen-prijs toegekend aan Paul Baas, longarts en hoogleraar thoracale oncologie. De prijs is een eerbetoon aan zijn vele studies naar betere behandelingen voor patiënten met mesothelioom. Hoewel Baas (65) geen patiënten meer ziet – hij was 33 jaar als longarts werkzaam in het Antoni van Leeuwenhoek – blijft hij actief in allerlei nationale en internationale onderzoeksprojecten

De studies naar de behandeling van mesothelioom en ook asbestose hebben ertoe geleid dat patiënten vandaag de dag een hogere levensverwachting hebben dan pakweg tien of twintig jaar geleden. Toen Baas in de jaren negentig zijn zoektocht naar nieuwe behandelmethodes begon, konden longartsen zelfs nagenoeg niets voor hun patiënten betekenen. ‘Destijds was het redelijk dramatisch’, blikt hij terug. ‘We hadden geen standaard behandeling, al probeerden we wel van alles. Een aantal patiënten kreeg medicijnen toegediend. Daarmee wilden we onderzoeken of er een teken was van activiteit. Bijvoorbeeld een platinum-behandeling, een antifolaat of taxanen. Dat had allemaal weinig effect.’

Van een aansprekend resultaat is pas sprake in 2003. Dan wordt op basis van een internationale studie, waar ook Baas aan meewerkt, besloten om platinum met een antifolaat te combineren. Baas: ‘Niets doen betekende op dat moment een levensverwachting van zeven à acht maanden. Met de combinatie van deze medicijnen werd dat twaalf maanden. Daarna zijn we gaan finetunen, met doseringen en het aantal kuren. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in een levensverwachting van zo’n vijftien maanden.’

Weer tien jaar later, rond 2014, wordt op basis van nieuwe studies gestart met immuuntherapie. De therapie heeft op dat moment goede resultaten gegeven bij patiënten met melanoom en longkanker en wordt daarom ook toegepast bij mensen met mesothelioom. Dat krijgt een vervolg met een combinatie van twee immuuntherapie-middelen, om op die manier de tumorcellen met behulp van de in het lichaam aanwezige witte bloedlichaampjes nog effectiever aan te vallen. Baas: ‘Die combinatie is zo succesvol geworden, dat het inmiddels geaccepteerd is als een van de eerste behandelingen die aan de patiënt worden aangeboden. Hoe de combinatie wordt toegepast, hangt van veel factoren af, zoals de algehele conditie van de patiënt en de grootte van de tumor. Momenteel wordt onderzoek gedaan naar het herkennen van de biomarkers, die voorspellen welke patiënten het best op de immuuntherapie zullen reageren.’

Behandeling heeft altijd bijwerkingen
Tegenwoordig is de gemiddelde levensverwachting van patiënten met mesothelioom zo’n achttien maanden. Het gaat nadrukkelijk om een gemiddelde. Volgens Baas kan in zeldzame gevallen de patiënt nog vijftien of zelfs twintig jaar na de diagnose in leven zijn. ‘Met bovendien een goede kwaliteit van leven, hoewel de behandeling bijna altijd bijwerkingen heeft, zoals huiduitslag of vocht achter de longen. Maar dat is in elk geval een teken dat de therapie goed werkt. Zelfs na één kuur kunnen mensen de ziekte maandenlang onder controle hebben. In dit geval durf je de kuur niet nóg een keer te geven, want dan kunnen patiënten in dezelfde problemen komen. Dan moet je als longarts dus goed onderzoeken wat je verder kunt doen.’

Naast de gestegen levensverwachting ziet Baas in de gedaalde frequentie van de therapie een duidelijke verbetering. Immuuntherapie werd aanvankelijk elke twee weken gegeven. ‘Maar nu is dat vier of zes weken, waardoor de patiënt niet meer zo wordt geleefd door het ziekenhuis. Bovendien zijn we de patiënten beter over de bijwerkingen gaan voorlichten. Heeft een patiënt bijvoorbeeld aanleg voor darmproblemen, dan kan dit levensbedreigend zijn. De patiënt weet nu dat wanneer deze vijf keer op een dag diarree heeft, direct naar het ziekenhuis moet komen. Ook de artsen en verpleging weten wat ze moeten doen. De immuuntherapie is niet zonder gevaar, maar dat is natuurlijk geen enkele behandeling.’

Combinatie immuuntherapie en chemotherapie
Een volgende stap in de ontwikkeling van nieuwe behandelmethodes betreft combinaties van immuuntherapie en chemotherapie, samen met andere geneesmiddelen. Naar de effecten van een dergelijke combinatie doet het Antoni van Leeuwenhoek momenteel onderzoek. Daarnaast worden de effecten van immuuntherapie en een vaatremmer onderzocht. ‘De studies moeten nog duidelijk maken wat de waarde hiervan is’, zegt Baas. ‘We hopen dat we de mensen er goed mee kunnen helpen. Dan kom je ook op de vraag: is meer altijd beter? We weten immers dat bij meerdere therapieën er ook meer bijwerkingen zijn. Maar we weten ook dat sommige mensen helemaal geen bijwerkingen hebben. Ze gaan fluitend door de therapie heen. Als we op deze manier de ziekte kunnen onderdrukken, zou dat geweldig zijn.’

En het volledig genezen van mensen die lijden aan mesothelioom? Dat is volgens Baas nog een brug te ver. ‘Kankercellen zijn heel erg slim. Deze hebben allerlei pompjes en andere manieren om de medicijnen die erin komen direct weer uit te werken. De cellen hebben een bepaalde richting en komen ze een probleem tegen, dan gaan ze om te overleven gewoon een andere richting op. Er zijn mensen die zeggen: over tien jaar hebben we kanker genezen. Zelf denk ik dat we van kanker uiteindelijk een chronische ziekte kunnen maken, waarbij de kwaliteit van leven en duur van leven goed in balans zijn. Zoals bij diabetes, of een hoge bloeddruk.’

Stichting voor nazorg
Naast zijn research naar betere behandelingen werkt Baas aan een nieuwe stichting. Deze heeft tot doel om de nazorg voor patiënten met mesothelioom en mogelijk ook andere tumoren te stroomlijnen. ‘Patiënten die na een behandeling thuis komen, zitten vaak met veel vragen. Hoe moet ik met mijn pijn omgaan? Welke tweede- of derdelijns-behandelingen zijn er? Zijn er contactgroepen waar ik me bij kan aansluiten? Ook de familie kan dit soort vragen hebben, terwijl we weten dat ziekenhuizen door personeelsgebrek in de toekomst minder goed bereikbaar zullen zijn. Met de stichting willen we echt iets voor de patiënten betekenen. Als we de mensen uiteindelijk een betere kwaliteit van leven kunnen geven en ze ook minder medische zorg nodig hebben, dan doen we het denk ik heel goed. In februari 2024 willen we de website lanceren.’

Daarnaast helpt Baas mee aan de kennisdeling over de behandeling van mesothelioom. In veel landen wordt nog asbest gedolven, zoals in Rusland en China. ‘En dat gaat allemaal naar ontwikkelingslanden. Er is in die landen de komende jaren een ware tsunami van mesothelioom te verwachten. We willen longartsen in het buitenland gaan helpen met de kennis die we in Nederland en Europa hebben. Vanuit de mesothelioomgroep van de IASLC (International Association for the Study of Lung Cancer, red.) vragen we wat de longartsen in die landen doen met patiënten met mesothelioom en welke behandelingen ze momenteel hebben. Wat hebben ze van ons aan ondersteuning nodig? Kunnen we wellicht digitale workshops opzetten, om de kennis en de bewustwording te vergroten? Niet alleen in Nederland en Europa, maar ook in die landen is nog veel werk te verrichten.’

Dennis Derksen,
December 2023