Hoe asbestgekte te beteugelen? De IAS Monitor als redder in de nood

Kanaleneiland
Je kunt er niet omheen: de asbestsituatie in Kanaleneiland. In deze Utrechtse wijk start op 16 juli 2012 de asbestsanering van een flat van woningcorporatie Mitros. Zes dagen later wordt groot alarm geslagen vanwege de vondst van asbest. Bewoners van meerdere flatgebouwen worden geevacueerd, delen van de wijk afgesloten. Bij de bewoners ontstaat enorme onrust, mede gevoed doordat de informatievoorziening schromelijk tekortschiet en doordat deskundigen van velerlei pluimage over elkaar heen tuimelen met vaak divergerende meningen. De chaos is compleet, zoals ook duidelijk onder woorden wordt gebracht in het rapport van de onafhankelijke Commissie onderzoek asbestvondst Kanaleneiland dat op 4 december jl. op verzoek van B&W Utrecht wordt uitgebracht. 1) Het rapport is zeer kritisch van toon. De getroffen maatregelen na de asbestvondst waren disproportioneel en onnodig belastend.

De crisisorganisatie functioneerde niet, aan de ontstane onrust werd onvoldoende aandacht besteed. Burgemeester Wolfsen belooft bij de aanbieding van het rapport beterschap en biedt de getroffen bewoners excuses aan. De situatie in Kanaleneiland roept in den brede vragen op over de daadwerkelijke risico’s van asbestblootstelling. Is er niet sprake van een hype? Als er ergens sprake is van een asbestvondst breekt, zo luidt de boodschap, vaak volkomen onnodig paniek uit. De uitzending van KRO Brandpunt is op 2 december jl. aan dit onderwerp gewijd. De angst voor asbest bij de bestuurders leidt tot disproportionele maatregelen en hoge maatschappelijke kosten, zo luidt de conclusie van Brandpunt. In zijn recent verschenen boekje “Verloren Vertrouwen. Lessen uit de Utrechtse asbestzaak” laat communicatiedeskundige Remco de Boer goed zien dat de asbestgekte zich niet alleen tot Utrecht beperkt: “veel gemeenten, woningbouwcorporaties en huurder zijn superpanisch. Iedereen lijkt opeens overgevoelig voor asbest.”2)

Onderzoek van onderzoek
Waar komt die ‘asbest gekte’ nu eigenlijk vandaan? Voor een deel uit onwetendheid van de risico’s van asbestblootstelling bij bestuurders en burgers. Veel meer dan dat hechtgebonden asbest ongevaarlijk is, als men het maar zo laat zitten komt men over het algemeen niet. Voor een ander deel uit de door de wetenschap gevoede boodschap dat blootstelling aan asbest veel gevaarlijker is dan gedacht. Voor wat betreft dit laatste is het in 2010 gepubliceerde advies van de Gezondheidsraad (GR) maatgevend. 3) Het aantal asbestdoden zou niet 700 maar 1400 per jaar zijn. Op basis hiervan wordt door de GR aangedrongen op veel strengere blootstellingsnormen, een advies dat inmiddels is overgenomen door de door de overheid. In de discussie over dit onderwerp zijn vraagtekens gezet bij de hardheid van de empirische gegevens waarop het advies van de GR zich baseert. Kan op grond hiervan een gedegen risicoanalyse plaatsvinden? Met name voor wat betreft asbestgerelateerde longkanker gaat dit op, omdat er in Nederland geen exacte cijfers bekend zijn over deze ziekte, anders dan dat het om longkanker gaat. Maar voor mesothelioom, zo constateert de GR, geldt dit ook. “Zo laat de karakterisering van de blootstelling dikwijls te wensen over en loopt de kwaliteit van de beschikbare epidemiologische onderzoeken in andere opzichten ook sterk uiteen.” Op grond hiervan laat de GR voor longkanker en mesothelioom meta-analyses uitvoeren, waarbij selectie van onderzoeken plaats vindt aan de hand van vooraf opgestelde criteria. Onderzoek van onderzoek, met nog steeds veel onzekerheden. Zo wordt op grond van een beperkt aantal onderzoeken vastgesteld dat er geen onderscheid is tussen de Kl –waarden ( deze waarden geven de toename weer in risico per blootstellingseenheid) en type asbest. Is het waarschijnlijk dat de blootstelling aan crocidoliet of amosiet een even groot risico op longkanker inhoudt als blootstelling aan chrysotiel? In ieder geval zijn de resultaten van dit type onderzoek zeer globaal, het geen de vraag opwerpt of ook niet ander onderzoek gebruikt dient te worden om te komen tot een adequate, doelgroep – en sector gerichte risico-analyse. In dit verband is de IAS Monitor van het IAS relevant. 4)

IAS Monitor
De IAS Monitor baseert zich o.a. op de geanonimiseerde gegevens van de inmiddels bijna 6000 mesothelioompatiënten die bij het IAS een aanvraag hebben ingediend. Van al deze mensen heeft het IAS een uitgebreide verklaring opgeschreven over hoe zij zelf denken met asbest in aanraking te zijn geweest. Via de IAS Monitor is voor het eerst op deze wijze in Nederland een omvangrijke groep asbestslachtoffers gedetailleerd in kaart gebracht. Zo wordt o.a. duidelijk in welke sector en in welk beroep asbestblootstelling het meest heeft plaats gehad vanaf 1950 en wat de asbestrisico sectoren en asbestrisico beroepen zijn. Analyse van de gegevens geeft inzicht in onverwachte of onderschatte beroepsrisico’s. Zo is op basis van de monitor de vraag gerechtvaardigd of installateurs (CV/elektromonteurs, loodgieters, elektriciens) die werken in gebouwen van vóór 1994 onvoldoende beschermd zijn tegen asbestblootstelling. In ieder geval biedt de IAS Monitor een gedifferentieerd beeld van de asbestrisico’s in Nederland en kan op basis van (o.a.) deze gegevens prioriteiten worden gesteld voor het asbestbeleid van de overheid. Op grond van de beschikbare gegevens en de daarop toegepaste risicoanalyse besteedt de overheid te weinig aandacht aan asbestvervuiling op plaatsen waar in het verleden bedrijfsmatig veel met asbest is gewerkt (havens, fabrieken, e.d.) Naar verhouding wordt op dit moment te veel aandacht besteed aan de verwijdering van asbest uit het milieu, scholen en woningen. 

Tot slot
 Dit laatste brengt ons weer bij de renovatie van 5 flats in Kanaleneiland, die tot veel onrust heeft geleid. De gegevens uit de IAS Monitor laten zien dat daar niet de grootste risico’s te verwachten waren. Adequate kennis van en doelgroepgerichte communicatie over deze situatie had een hoop ‘asbestgekte’ kunnen voorkomen.

Machiel van der Woude
December 2012

1. De Commissie Onderzoek asbestvondst Kanaleneiland, Utrecht, 4 december 2012
2. Remco de Boer, Verloren Vertrouwen . Lessen uit de Utrechtse asbestzaak, Veen Media, Diemen 2012
3. Gezondheidsraad, Asbest. Risico’s van milieu- en beroepsmatige blootstelling, Den Haag,2010
4. De IAS-monitor is te vinden via de site van het IAS www.IAS.nl. Over de gegevens van de IAS-monitor vond augustus 2012 een discussie plaats tussen asbestdeskundigen op epidemiologisch, medisch en uitvoerend terrein. Het verslag van dit Ronde Tafelgesprek is ook te vinden op de site van het IAS.