Asbestgerelateerde ziektes in Duitsland
Gast-editorial door Gert van der Laan, klinisch arbeidsgeneeskundige bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB). Hij beschrijft de situatie in Duitsland dat een lange traditie kent van regelingen van compensatie van asbestgerelateerde ziektes.
Duitsland kent een lange traditie van regelingen van compensatie van asbestgerelateerde ziektes. In 1943 kwam longkanker door asbest in Duitsland al op de lijst van beroepsziekten te staan. Observaties van gevallen van de toen nog zeldzame longkanker in de asbesttextielindustrie bij relatief jeugdige patiënten met asbestose (als beroepsziekte reeds erkend in 1936) lagen hieraan te grondslag, ondersteund door dierexperimenteel onderzoek (Nordmann 1942). Deze regelgeving midden in de Tweede Wereldoorlog past in de Nationaal Socialistische reinheidscultuur waarin ook antirook campagnes werd gevoerd. Mesothelioom kwam in 1977 op de Duitse lijst van beroepsziekten te staan; larynxcarcinoom in 1997.
Compensatie van Berufskrankheiten
Asbestgerelateerde ziektes vallen onder het regiem van de ‘Berufskrankheitverordnungen’, een verplichte verzekering tegen beroepsziekten en bedrijfsongevallen. Hierbij wordt de premie geheel door de werkgever betaald. De directe werkgeversaansprakelijkheid is bij deze regeling uitgesloten, behalve in gevallen waarbij sprake is van grove schuld of nalatigheid. Hierdoor is onderzoek naar oorzaken van beroepsziekten in Duitsland een minder beladen onderwerp dan in Nederland waar altijd de dreiging van een forse claim rond de zaak zweeft en onderzoek wordt gefrustreerd. De uitvoering van de regelingen berust bij de Berufsgenossenschaften, vergelijkbaar met de vroegere Nederlandse bedrijfsverenigingen. Loonderving, ziektekosten en directe kosten worden in geval van beroepsziekten vergoed; in de vergoeding zit geen smartengeld-component. Voor asbestgerelateerde ziektes wordt hetzelfde compensatie systeem gehanteerd als voor andere beroepsziekten.
Individuele gevalsbeoordeling
Bij de beoordeling van gevallen van beroepsziekten (‘Begutachtung’) wordt gebruik gemaakt van criteriadocumenten die voor iedere beroepsziekte zijn opgesteld (zie http://arbmed.med.uni-rostock.de/bkvo/bekvo.htm#Liste). Hierbij worden verschillende stappen doorgelopen met een medische beoordeling en een arbeidshygiënisch-technische recherche. Bij de medische beoordeling gaat het om het vaststellen van een heldere diagnose. Bij mesothelioom bijvoorbeeld wordt het Duitse mesothelioom panel ingeschakeld (Diagnosesicherung). Parallel aan de medische beoordeling vindt een arbeidshygiënisch onderzoek plaats. In dit kader wordt precies het arbeidsverleden in kaart gebracht en een schatting gemaakt van het aantal asbestvezeljaren. Hierbij kan worden teruggevallen op de grote historische database met blootstellingmetingen in allerlei bedrijven. De resultaten van de beoordeling worden vastgelegd in een rapport (‘Begründung’), waarna door een commissie vanuit de Berufsgenossenschaft een beslissing over de erkenning wordt genomen.
Longkanker door asbest en roken?
Het proportionele risicomodel wordt in Duitsland niet gehanteerd. Hier wordt gebruik gemaakt van een simpeler internationaal protocol, de zogenaamde Helsinki Criteria (Henderson et al 1997) die veel eenvoudiger te hanteren zijn. Indien sprake is van een verdubbeling van het risico op longkanker (na 20 zogenaamde vezeljaren asbestblootstelling), ongeacht de rookgewoontes, wordt van een beroepsziekte gesproken. Het leerstuk van de proportionele aansprakelijkheid wordt in Duitsland als ‘Kausalitätsakrobatiek’ bestempeld vanwege de onzekerheden die bestaan bij het retrospectief schatten van vezeljaren en rookgewoontes, zeker in het kader van een aansprakelijkheidsprocedure.
Onderzoek naar vroege opsporing van longkanker bij asbestwerkers
De Berufsgenossenschaften zijn méér dan een uitkeringsinstantie. Er worden inspecties uitgevoerd en metingen gedaan in bedrijven of bedrijfstakken met een verhoogd risico op beroepsziekten. Ook wordt onderzoek gedaan naar preventiemogelijkheden. Op het terrein van asbestgerelateerde ziektes wordt momenteel een studie uitgevoerd naar de effectiviteit van screening op longkanker bij een hoog-risico groep. Er wordt gebruik gemaakt van waarbij 5000 ex-asbestwerkers jaarlijks door middel van een spirale CT-scan gescreend worden (Hagemeyer et al 2006).
Het bijzondere van de Duitse systeem rond beroepsziekten is dat onderzoek, compensatie en preventie centraal aangestuurd worden: ‘Alles aus einer Hand’.
Meer over asbestgerelateerde ziektes in Duitsland:
Literatuur:
Nordmann M, Sorge A. Lungenkrebs durch Asbestaub im Tierversuch. Z Krebsforsch 1941; 51: 168–182.
Henderson DW, Rantanen J et al. Asbestos, asbestosis, and cancer: the Helsinki criteria for diagnosis and attrbution. Consensus report. Scand J Work Environ Health 1997; 23:311-6
Hagemeyer O, Otten H, Kraus T. Asbestos consumption, asbestos exposure and asbestos-related occupational diseases in Germany. Int Arch Occup Environ Health 2006