Asbest: een (publiciteits)gevoelig onderwerp. Om hoeveel slachtoffers gaat het nu eigenlijk?
In de landelijke pers is de laatste tijd is veel aandacht voor de gevolgen van het onlangs gepubliceerde advies van de Gezondheidsraad veel strengere blootstellingsnormen voor asbest in te voeren (1). Op basis van een nog niet definitief advies kwam al in januari in de pers dat asbest veel gevaarlijker is dan tot nu toe werd aangenomen. Het aantal asbestdoden zou in Nederland niet 700 maar 1400 per jaar zijn (2). Asbestverwijderende bedrijven geven inmiddels aan niet met de door de Raad voorgestelde normen te kunnen werken. De voorgestelde waarden zijn volgens hen in de praktijk onwerkbaar en onredelijk en dreigen honderden sloopbedrijven de kop te kosten. De nieuwe regels vergen te veel administratie, de boetes zijn enorm en er kan te snel worden overgegaan tot sluiting van bedrijven (3). Zou invoering van deze strenge regelgeving juist niet kostenverhogend gaan werken en daarmee illegale asbestverwijdering bevorderen? Iets dat volgens ander onderzoek en berichten in de pers (zie o.a deze nieuwsbrief) juist op dit moment al veel te vaak gebeurt.
De Gezondheidsraad schat het aantal overlijdensgevallen als gevolg van asbestblootstelling in Nederland momenteel op ca. 1400 per jaar: ca. 400 slachtoffers met mesothelioom en 1000 met asbestgerelateerde longkanker. In deze editorial wordt geïnventariseerd welke aantallen door andere bronnen worden gegeven.
Maligne mesothelioom (Asbestkanker)
Maligne mesothelioom is de medische term voor de diagnose asbestkanker. Deze diagnose wordt voornamelijk door longartsen in samenwerking met pathologen gesteld. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) registreren jaarlijks het totaal aantal gevallen van maligne mesothelioom in Nederland. Sinds 2006 ligt dit aantal volgens beide registraties tussen de 400 en 500 per jaar (4). De Gezondheidsraad baseert haar berekeningen aldus het rapport op de sterftecijfers van 2003 verkregen via beide registraties (393 volgens CBS: NKR publiceert sterftecijfers CBS) (5).
Schattingen van asbestgerelateerde longkanker
De medische diagnose asbestgerelateerde longkanker wordt in Nederland niet gesteld. Er zijn daarom geen exacte cijfers bekend van CBS of NKR over het aantal mensen dat in Nederland jaarlijks deze ziekte krijgt. De Gezondheidsraad schat dit aantal op 12% van de longkankerpopulatie. Op basis van het CBS-longkankersterftecijfer in 2003 (8862) komt dit op ca. 1063 mensen per jaar. Er zijn andere bronnen die lagere schattingen geven. In 2006 organiseerde het IAS een expertmeeting over asbest en longkanker. Otto Visser, hoofd Kankerregistratie Integraal Kankercentrum Amsterdam schatte het aantal toen op 1 longkankergeval per mesothelioom (6). Volgens deze schatting komt het aantal op basis van de CBS-sterftecijfers in 2003 op ca. 400 mensen per jaar, veel lager dan de Gezondheidsraad aangeeft. In dezelfde bijeenkomst meldde Gert van der Laan, klinisch arbeidsgeneeskundige Nederlands Centrum voor Beroepsziekten dat in diverse epidemiologische studies aangetoond is dat de extra sterfte aan longkanker door asbest tussen de één en tweemaal zo groot is als de sterfte aan mesothelioom. Het gaat dan om tussen de 400 en 800 mensen per jaar (7), nog steeds een stuk lager dan de schatting van de Gezondheidsraad. Als gekeken wordt naar internationale berichten die het IAS de laatste jaren via haar nieuwsbrief heeft gerapporteerd worden zeer uiteenlopende aantallen en percentages gegeven van het aantal mensen met asbestgerelateerde longkanker. Volgens één van de berichten wordt bijvoorbeeld in Duitsland het percentage geschat op minder dan 5% van de longkankerpopulatie. Radon wordt daar als belangrijkste oorzaak gezien, na roken. (8). Er lijkt geen overeenstemming in de wetenschap te zijn over hoe dit aantal het best berekend kan worden. Ook is men het niet eens over de causaliteit. De meeste mensen die met asbest hebben gewerkt, hebben immers ook gerookt. Wat heeft nou wat veroorzaakt en in hoeverre? Het nieuws op de IAS website laat zien dat de meningen daarover verdeeld zijn (9, zie onder voetnoot).
Staat Nederland alleen?
Asbestverwijderende bedrijven geven aan dat het advies van de Gezondheidsraad te verregaande consequenties heeft voor de regelgeving inzake asbestverwijdering in Nederland. Hoe zit dat echter in andere Europese landen? Interessant zijn vooral die landen die wel een officiële diagnose asbestgerelateerde longkanker kennen en het aantal gevallen via een registratie bijhouden. Zijn daar de asbestblootstellingsnormen ook zo streng of krijgen we na invoering van de nieuwe regels ook te maken met illegale asbestdumpingen net over de grens? Is het niet beter naar één Europese norm te streven?
Simone Aarendonk, september 2010
(1) Gezondheidsraad (2010). Asbest: Risico’s van milieu- en beroepsmatige blootstelling (nr 2010/10).
(2) Trouw, 16 januari 2010: Asbestregels moeten flink op de schop.
(3) Trouw 24 augustus 2010. Asbestslopers failliet door nieuwe regels.
(4) Instituut Asbestslachtoffers 2010. 10 Jaar Instituut Asbestslachtoffers. Aanloop en de jaren 2000-2009, pag. 47.
(5) Gezondheidsraad (2010). Asbest: Risico’s van milieu- en beroepsmatige blootstelling (nr 2010/10), pag.111.
(6) Instituut Asbestslachtoffers (2006). Verslag Expertmeeting asbest en longkanker Instituut Asbestslachtoffers, pag. 8.
(7) Instituut Asbestslachtoffers (2006). Verslag Expertmeeting asbest en longkanker Instituut Asbestslachtoffers, pag. 25.
(8) 1. IAS Nieuws Epidemiologisch 3 oktober 2005: RIVM Rapport: asbestziekten vrijwel altijd door blootstelling in het werk: De onderzoekers concluderen dat mesothelioom, asbest-gerelateerde longkanker en asbestose vrijwel uitsluitend worden veroorzaakt door hoge dan wel langdurige blootstelling aan asbest. Dergelijke blootstellingen werden (worden) vrijwel uitsluitend aangetroffen in arbeidssituaties. De sterfte bedraagt jaarlijks 778 gevallen. Bron: Agriholland Nieuws, 30 september 2005. 2. IAS Nieuws Epidemiologisch, 23 februari 2006: 2-3% van de longkankersterfgevallen in Verenigd Koninkrijk door asbest. Bron: Darnton e.a. (2005). 3. IAS Nieuws Epidemiologisch, 10 juni 2009. Asbestafwijking bij 1 op de 8 Japanse longkankerpatienten. Bron: The Yomiuri Shimbun, 1 juni 2009. 4. IAS Nieuws Epidemiologisch, 1 april 2010. Duitsland: meer longkanker door radon dan door asbest. In Duitsland overlijden jaarlijks bijna 1900 mensen aan longkanker door blootstelling aan het radioactieve gas radon. Het gaat om ca. 5% van alle longkankersterfgevallen. Radon is, na roken, de belangrijkste oorzaak van longkanker, nog belangrijker dan asbest en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK). Dat schrijven milieu-artsen in het Deutschen Arzteblatt. Bron: Hamburger Abendblatt, 20 maart 2010.
(9) 1. IAS Nieuws, Medisch, 12 juli 2006: Tabaksrook en asbest werken verschillend op de longen Bron: Wang, X. e.a. (2006). 2. IAS Nieuws, Medisch, 15 augustus 2006: Overzichtsartikel: extra kans op longkanker bij asbestblootstelling en roken is submultiplicatief. Bron: Wraith D. & Mengersen K. (2006). 3. IAS Nieuws, Medisch, 15 augustus 2006: Vaste methode voor berekening schade longkanker door asbest en roken is nog niet betrouwbaar. Bron: Case, B.W. (2006). 4. IAS Nieuws, Medisch, 21 februari 2007. Asbestblootstelling verhoogt risico op longkanker aanzienlijk. Bron: Indian Journal of Cancer, october-december, 43, 4, 169-173. 5. IAS Nieuws, Medisch, 21 maart 2007. Rol asbest in het milieu bij niet-rokers met longkanker onduidelijk. Bron: Wakelee H.A. e.a. (2007); Subramanian, J. & Govindan, R. (2007). 6. IAS Nieuws, Medisch, 21 maart 2007. Veel onzekerheden over verband asbest met longkanker. Bron: Gibbs, A. e.a. (2007); Sorgdrager, B. (2007). 7. IAS Nieuws, Medisch, 21 november 2007. Asbestblootstelling bij rokende longkankerpatiënt niet gezien. Bron: Verger, P. e.a. (2007). 8. IAS Nieuws, Medisch, 20 december 2007. Asbest en longkanker: een overzichtsstudie. Bron: Berry, G. & Gibbs, G.W., (2007). 9. IAS Nieuws, Medisch, 15 mei 2008. Risicomodel voor longkanker. Bron: Cassidy, A. e.a., (2008). 10. IAS Nieuws, Medisch, 29 december 2008. Risico op longkanker bij laag asbestblootstellingsniveau. Bron: Pintos, J. e.a. (2008). 11. IAS Nieuws, Medisch, 15 juni 2009. Asbest en roken: een gevaarlijke combinatie. Bron: ABC, 5 juni 2009. 12. IAS Nieuws, Medisch, 7 december 2009. Statistische asbestrisicomodellen niet betrouwbaar. Bron: Silverstein, M.A. e.a. (2009). 13. IAS Nieuws, Medisch, 30 juni 2010. Schadelijkheid type asbest. Bron: Berman, B.W. (2010).